Herhalingen, een gevaar voor je verhaal
Herhalingen in de tekst, inhoudelijk of stilistisch, tasten de leeservaring aan. Als je herhalingen herkent kun je ze voorkomen.
Tijdens mijn vakantie las ik een recensie van Hanneke van den Berg in het Noord-Hollands Dagblad. De kop is mij uit het hart gegrepen. De laatste tijd is het iets te vaak voorgekomen dat ik een boek las dat goed gecomponeerd was, maar dat qua stijl wel iets te wensen overliet. Met name de overdaad aan herhalingen, de onderschatting van de lezer die daaruit spreekt, slaat zo op mijn irritatiespieren dat ik het boek radicaal weg kan leggen. Een goede aanleiding dus eens nader in te gaan op het gevaar van herhalingen.
INHOUDELIJKE HERHALINGEN
Vooral bij beginnende schrijvers komt het vaak voor dat ze moeite hebben met het doseren van informatie. Ze willen zo graag dat de lezer snapt wat ze bedoelen, dat ze te gedetailleerd zijn of meerdere keren hetzelfde zeggen. Soms in andere bewoordingen, maar soms ook formuleringen letterlijk laten terugkomen. Over het algemeen geldt: des te meer schrijfervaring je hebt, des te beter leer je informatie doseren. Hoewel het, als ik het berichtje hierboven mag geloven, dus ook bij gelauwerde auteurs voorkomt dat ze in herhalingen vallen. Misschien zijn hier door de uitgeverij te veel concessies gedaan op het gebied van de redactie?
Grappig is wel dat de herhalingen zich blijkbaar opdringen als het verhaal hardop wordt gelezen, het gaat in de recensie om een luisterboekversie. Een advies dus aan alle schrijvers om herhalingen in hun eigen werk op te sporen:
Lees je tekst hardop voor, dan vallen herhalingen eerder op
Inhoudelijke herhalingen zijn een blijk van onderschatting van de lezer
Als ik in een verhaal twee keer hetzelfde lees, begint er bij mij iets te kriebelen: wie denkt die schrijver wel dat ik ben? Hij hoeft me maar één keer iets te vertellen. Ik lees toch aandachtig?
Het is een onbewust proces, maar elke lezer gaat ervanuit dat de schrijver alleen die informatie geeft die nodig is om zich een beeld te vormen van personage, handeling of omgeving.
Inhoudelijke herhalingen maken het de lezer moeilijk om zijn aandacht bij het verhaal te houden
Zo’n irritatiebelletje dat zich in mijn binnenste nestelt, vraagt veel aandacht. Daardoor ben ik niet meer helemaal gefocust op het verhaal. Het vervelende is dat het belletje steeds groter wordt naarmate ik vaker overbodige informatie krijg voorgeschoteld van de auteur. Wat maakt hij me nou? En het duurt helemaal niet zo lang totdat dit herhalingspatroon me zo prikkelt, dat ik alleen nog maar op zoek kan gaan naar die bevestiging van mijn oordeel dat die schrijver toch echt iets beter geredigeerd had moeten worden.
Ja, ik beken: een zekere vorm van beroepsdeformatie speelt daarin wel mee. Bij minder geoefende lezers zal dit proces waarschijnlijk minder bewust gaan. Maar als ook bij hen zal een zekere irritatie ontstaan. Die wil je toch voorkomen? Als schrijver wil je dat de lezer zich met je verhaal bezighoudt, niet met je stijl.
Inhoudelijke herhalingen maken het de lezer moeilijk om echt te genieten van een boek
Maar het verhaal zit goed in elkaar, dus ik wil eigenlijk het boek nog niet loslaten. Liever kom ik erachter hoe de schrijver de spanning inlost, de verschillende verhaallijnen door elkaar weeft en tot een mooi einde brengt. Nou, oké, laat ik doorlezen. Dan sla ik de stukken die ik al ken gewoon over…
Voor een geoefende lezer is tekst die al eerder is voorgekomen gemakkelijk te herkennen. Maar… het is niet ondenkbaar dat er tóch iets nieuws in die alinea staat. Dan moet je later toch weer zoeken of je iets hebt gemist. En kun je dus niet ongecompliceerd genieten van het verhaal.
HERHALINGEN IN DE SCHRIJFSTIJL
Het is dus funest voor de verbinding die de lezer met je verhaal kan aangaan om de lezer dezelfde informatie twee of meer keer op te dienen. Maar ook in de stijl van schrijven kunnen onnodige herhalingen voorkomen, die te veel ruimte en woorden vragen, de vaart uit het verhaal halen en ervoor zorgen dat ik als lezer verveeld raak en dat mijn lust om verder te lezen afneemt.
Herhaling van woorden of zinsneden maken een tekst saai
Een gevarieerd woordgebruik maakt de leeservaring prettiger. Hoewel dit niet zo ingewikkeld hoeft te zijn, komt het vaak voor dat in een zin of alinea hetzelfde woord of dezelfde zinsnede vaker (te vaak) terugkomt.
Zuur slijm kwam omhoog en ver weg hoorde ze zichzelf kokhalzen. Het zure gal hoopte zich op in haar keel. Het bleef steken en was branderig in haar keel. Het gal was onmogelijk door te slikken. Het was dik en plakkerig in haar keel.
Je ziet in deze alinea drie keer dezelfde woorden of woordcombinatie: zuur, haar keel en gal. Dat is echt te vaak. Bovendien wordt dezelfde boodschap vaker verteld in andere woorden. In principe zouden een of twee zinnen moeten volstaan om de lezer duidelijk te maken wat er aan de hand is.
Dat de informatie over de oprispingen vaker wordt gegeven, voelt voor mij als minachting van mijn capaciteiten als lezer: alsof ik moeite zou hebben om me een beeld te vormen van wat er gebeurt. En daarmee raak ik mijn interesse in het verhaal kwijt.
Zuur slijm brandde dik en plakkerig in haar keel. Ver weg hoorde ze zichzelf kokhalzen.
Is voldoende om je als lezer te kunnen inleven in de situatie van de hoofdpersoon.
Herhalingen om zinnen te verbinden geven onnodig nadruk
Een populaire herhaling is die waarbij het laatste woord van de zin wordt gebruikt als opening van de volgende zin.
Ze keek om naar waar de groep stond. De groep waarin ze zich zo vertrouwd had gevoeld.
Als ik dit (hardop) lees, merk ik dat de boodschap wat stroperig overkomt. Bovendien lijkt er sprake van een suggestieve nadruk die een zweem van emotionaliteit oproept. Ik zou het redigeren.
Ze keek om naar de groep waarin ze zich zo vertrouwd had gevoeld.
Zinnen die hetzelfde zijn opgebouwd maken een tekst voorspelbaar
De volgende herhalingssoort heeft te maken met de opbouw van een zin. Je kunt je voorstellen dat een verhaal prettiger leest als de zinnen afwisselend geformuleerd zijn.
Ik zag een vrachtwagen bij het zebrapad. Onder de linkerband zag ik een stuk been. Ik herkende de schoen van Constanza. Ik slaakte een kreet en rende naar de plek waar mijn kind lag. Langzaam zag ik een rode vlek verschijnen. Ik greep de achterband van de vrachtwagen en probeerde de autoband van mijn dochter af te tillen. Ik zette alle kracht in die ik in me had.
Als een zin te vaak met hetzelfde woord begint, krijg ik als lezer hetzelfde verwachtingspatroon als bij kleine kinderen die een verhaal vertellen: ‘En toen verstopte Sneeuwwitje zich in het bos… en toen kwamen de zeven dwergen… en toen verslikte ze zich…’ Ik raak verveeld, het verhaal sprankelt niet.
Een alternatief voor het eerste fragment zou kunnen zijn:
Er stond een vrachtwagen bij het zebrapad. Onder de linkerband zag ik een beentje met de schoen van Constanza. Schreeuwend rende ik ernaartoe. Op straat verscheen langzaam een rode vlek. Met alle kracht die ik in me had greep ik de achterkant van de vrachtwagen en probeerde de autoband van mijn dochter af te tillen.
Deze tekst is een stuk prettiger leesbaar.
Conclusie
Herhalingspatronen komen vaak voor bij het schrijven. Ze tasten de leeservaring aan. Soms heb je er zelf helemaal geen erg in dat je het doet. Ik hoop dat ik je met deze voorbeelden heb laten zien hoe ze kunnen inwerken op de leeservaring. Gelukkig zijn herhalingen goed te voorkomen. Lees je tekst hardop, probeer synoniemen te vinden, bedenk nieuwe formuleringen, gebruik verwijswoorden, zoek verbindingswoorden en vraag je vooral af of je niet te veel zegt. Wees kritisch en houd bij elke ingreep je lezer in het achterhoofd. Als je je verhaal zonder haperen kunt voorlezen, dan ben je op de goede weg.
Hoe is jouw ervaring met het herhalingen? Heb jij tips voor andere schrijvers?
Groet,
4 september 2014 | Schrijftips en taaltips
Lees 19 reacties
Hard op lezen vind ik een zinnige tip.
Ik ga dat zeker gebruiken.
Woordherhalingen probeer ik al te vermijden, maar daar zal ik nog meer op gaan letten.
Vriendelijke groet,
Ik denk dat de voorbeelden eigenlijk meer lijken op emotionele spreektaal. Dat kan soms heel functioneel zijn. Als ik minder ongelukkige voorbeelden zien, zal ik dat melden.
> Ze keek om naar waar de groep stond. De groep waarin ze zich zo vertrouwd had gevoeld.
Ik denk dat het oproepen van die zweem van emotionaliteit terecht is.
> Ik zag een vrachtwagen bij het zebrapad. Onder de linkerband zag ik een stuk been. Ik herkende de schoen van Constanza. Ik slaakte een kreet en rende naar de plek waar mijn kind lag. Langzaam zag ik een rode vlek verschijnen. Ik greep de achterband van de vrachtwagen en probeerde de autoband van mijn dochter af te tillen. Ik zette alle kracht in die ik in me had.
> Als een zin te vaak met hetzelfde woord begint, krijg ik als lezer hetzelfde verwachtingspatroon als bij kleine kinderen die een verhaal vertellen
Ik kan me juist door deze ‘kinderlijke’ schrijfstijl juist beter verplaatsen in de emoties van de schrijfster. Taal mag juist op die moment bewust ‘knullig’ zijn,
Ik vind dit wat ongelukkige voorbeelden.
Beste Eduard,
Natuurlijk kan kinderlijk taalgebruik heel functioneel zijn. En het oproepen van die zweem van emotionaliteit ook. Als het maar bewust gebeurt. En dat is helaas bij veel schrijvers niet het geval.
Mijn blog is gericht op mensen die hun schrijfkunst willen verbeteren, dus zal ik af en toe chargeren. Maar ik hoor graag een paar minder ongelukkige voorbeelden van je!
Groet, Marja
Wat inderdaad helpt: hardop lezen.Wat ook enorm helpt: laat het door een ander lezen. Soms lees je zelf over die irritante herhalingen heen. Ook over slordigheidsfoutjes, overigens. Ik heb de lezer altijd in mijn achterhoofd en hem die hoog zitten. Dat helpt ook.
Ook meer ervaren schrijvers kunnen in de valkuil van herhalingen terechtkomen, Marja.
Het afgelopen half jaar heb ik de verhalen die ik voor je schrijfopdrachten hier op het Schrijverscafé had ingezonden een paar flinke redactiebeurten gegeven. Dit heb ik, zoals gewoonlijk, o.a. gedaan aan de hand van ‘Het Juiste Woord,’ een naslagwerk dat in geen schrijversboekenkast mag ontbreken.
Vervolgens heb ik deze verhalen samengevoegd in een Word document, waarin al heel wat andere verhalen die ik de afgelopen tien jaar heb geschreven waren opgenomen. Aan die verhalen had ik na hun voltooiing nog regelmatig geschaafd.
Nu heb ik een mooie verzameling verhalen van zo’n tweehonderd bladzijden bijeen, dacht ik. En ze verbinden elkaar door hetzelfde hoofdthema. Precies zoals het tien jaar geleden mijn bedoeling was geweest. Ik ga mijn doel halen. Nog een paar verhalen erbij en mijn verhalenbundel is compleet!
Ik kon niet aan een van die nieuwe verhalen beginnen.
Want wat bleek? Toen ik begon te lezen in dit grote nieuwe Word document – mijn prachtige verhalenbundel in wording – ontdekte ik dat er nogal wat zinnen leken op zinnen in een ander verhaal, dat er nogal wat gedachten van totaal verschillende personages uit verschillende verhalen op elkaar leken, dat er personages waren die dezelfde stopwoordjes gebruikten, of die identiek reageerden op een slecht bericht, etc.
Natuurlijk kun je in het schiften van herhalingen ook doorslaan. Toch vond ik het nodig mijn verhalenbundel in zijn geheel nog eens grondig door te nemen. Daar ben ik nu mee bezig. En soms verzucht ik: Schrijven. Als je er eenmaal aan begonnen bent, kom je er nooit meer vanaf.
Het grote voordeel is dat je de herhalingen wel herkent. Daar speelt toch de ervaring in mee!
Hoi Marja,
Fijn om jouw blog te lezen en ik begrijp heel goed wat je duidelijk wilt maken. In de jaren waarin ik met schrijven bezig ben geweest heb ik dit ook moeten leren. Daarom duurt het ook lang voordat mijn roman-in-wording af is. Omdat ik onder andere goed moet opletten dat ik niet te vaak een zelfde woord gebruik. Mensen die denken dat je in een paar versies van je boek klaar bent, onderschatten het werk. Schrijven is ook een kwestie van techniek beheersen en het is goed dat je daarop wijst. Uitzonderingen die de regel bevestigen zullen er uiteraard ook zijn maar je bedoeling is helder.
Ook ik lees de teksten hardop voor. Wat ik wel merk is dat ik mezelf op een gegeven moment blind staar op mijn schrijfsels. Daarom is redigeer-hulp (ik maak gebruik van auteursbegeleiding) onmisbaar in mijn ogen. Telkens lever ik tekst in en denk ik echt dat ik de perfecte tekst geschreven heb en altijd zitten er nog dingen in die ik over het hoofd zag. Inmiddels weet ik dat dit niet aan mij ligt maar normaal is. Ik kan me voorstellen dat een uitgeverij die iets wil publiceren eerst ook nog even flink aan het redigeren slaat. Ik dacht ook dat dit gebruikelijk is. Wat mij betreft zal het boek daar alleen maar mooier door worden.Wat me verbaast is dat in het boek wat jij als voorbeeld gaf en de recensie die je daarover plaatste, dat de uitgeverij daar niets van gezegd heeft. Hoe kan dat nou?
Bedankt Marja voor de tips en veelzeggende voorbeelden. Zuur, dik, plakkerig…krijg nu wel zin in koffie.
De kracht van ‘show, don’t tell’
Dank voor je wijze lessen, Marja! Ik vind dat je volkomen gelijk hebt in wat je ons schrijft, maar mis één ding: herhalingen kunnen ook een functie hebben. Je kunt ervoor kiezen ‘herhaling’ als stijlfiguur te hanteren. Waar het om gaat, is dat je het bewust doet, met een vooropgezet doel. In een ‘hamerende stijl’ kunnen de woorden die je herhaalt werken als de klap van de hamer.
Mooie dag gewenst! Groet, Lex
Ha Lex, leuk dat je reageert. En je bent niet de enige. Natuurlijk kunnen herhalingen een functie hebben. Daarvoor moet je je eerst bewust zijn van de effecten die ze kunnen hebben. Mijn ervaring is dat veel mensen ze zelfs niet herkennen. Dat was een van de doelstellingen van mijn artikel. Het bewustzijn vergroten.
Groetjes!
Leuk en nuttig stuk, Marja!
Herhalingen komen vaak voort uit onzekerheid van de schrijver of zijn boodschap overkomt.
Toch een nuance van mijn kant. Er zijn gevallen waarbij herhaling functioneel is, bijvoorbeeld een anafoor, voor het juiste ritme of waar nadruk op zijn plaats is. In jouw voorbeeld van “de groep” kan het best als die groep een wezenlijke rol speelt in het verhaal. Ook kan het in dialogen of gedachten de bedoelde gemoedstoestand overbrengen (“Ik zou zoiets nooit doen! Nooit, hoor je? Nooit!”).
Helemaal mee eens! Zie mijn reactie op de reactie van Robert. Dit artikel is vooral bedoeld om schrijvers te attenderen op de effecten van hun keuzes. Mijn ervaring is dat veel mensen zich niet bewust zijn van het feit dat er herhalingen in hun tekst/stijl voorkomen.
Gelukkig maar 🙂
Volledig eens met je boodschap. Het hogerliggende principe is verstoring van de fictieve droom (door de irritatie: de schrijver is lui geweest (hij verdoet mijn tijd) of hij vindt me dom).
Het is met name een aandachtspunt bij de herschrijf.
Helemaal mee eens, Marja. Maar ik kon het niet laten om deze zin terug te zoeken, die me was bijgebleven vanwege het ritme dat juist door de herhaling wordt bereikt:
‘In the mountains they saw deer in the headlights and in the headlights the deer were pale as ghosts and as soundless.’
Hij is van Cormac McCarthy, uit Cities of the plain.
Goedemorgen Robert,
Wat een prachtige zin! Het is natuurlijk zo dat een auteur herhalingen doelbewust kan inzetten. Als je er spaarzaam mee omgaat, is het effect des te groter. Maar daarvoor is een meer gerijpte schrijfstijl, bewustzijn van de effecten van de keuzes in je formuleringen, een voorwaarde.
Dit artikel is bedoeld om de beginnende schrijvers daarop attent te maken.
Helemaal waar! Ik ken deze valkuil maar al te goed.
Leuk dat je schrijft over ’tekst hardop voorlezen’. Volgens mij zou iedere schrijver dat moeten doen (of laten doen). In het boek van Sol Stein (Stein on writing) las ik zijn advies om een ander te vragen de tekst die je hebt geschreven zo monotoon mogelijk aan je voor te lezen. Op die manier kan de voorlezer de tekst niet verbeteren met goed acteerwerk. Dank voor de tips.